1.
Bert De Brabander, dichter, werd als een kernbom uit het café gezet. Enkele ogenblikken lang verwachtte hij dat zijn opponent eveneens op straat zou worden gegooid, een hem onbekende man van middelbare leeftijd waartegen hij een uur lang en met veel misbaar over positieve discriminatie van vrouwen in de hedendaagse literatuur had georeerd en waarmee hij bereid was in een ander etablissement over dit heikele punt verder te discussiëren. Maar tot zijn ontsteltenis gebeurde dat niet en toen het tot hem was doorgedrongen dat dat ook niet meer zou gebeuren, fatsoeneerde hij zijn kleren, wierp door de glazen deur een blik in het café en zag met immense teleurstelling dat de rust en de gezelligheid in die luttele tijd volledig waren teruggekeerd. Het was alsof hij hier niet was geweest, alsof de door hem met grote welsprekendheid geschetste onrechtvaardigheid net zo goed met rook in de lucht geschreven had kunnen worden.
Hèhè, dacht hij en liep over de parking richting St. Jacobskerk aan de hoek waarvan een nijdige rukwind hem in het verhitte gezicht blies. Wat betreft het verdere verloop van de avond, meende hij over twee opties te beschikken: ofwel naar een andere kroeg, ofwel naar huis en daar in zijn eentje verder drinken. Hij liet aan zijn geestesoog het interieur van de Minor Swing en dat van de Mysteriozo verschijnen en probeerde er achter te komen waar hij zich het best zou voelen en waar de kans op een verderzetting van zijn moedige betoog het grootst zou zijn.We zijn er nog niet klaar voor, dacht hij, om in de nachtwinkel zes halve liters bier te kopen en ons thuis helemaal laveloos te drinken, er dienen door ons nog verschillende varkens gewassen te worden.
We?
We zullen de held van dit verhaal geen uitputtende biografie geven. Wat niet wil zeggen dat we hem niet zullen proberen te tonen zoals hij is. En een eerste karakteristieke punt is inderdaad dat hij graag in de derde persoon meervoud over zichzelf sprak en dacht. Wij. We. Ons. Alsof één Bert De Brabander niet voldoende was.
2.
Op het eerste zicht was er in de Minor Swing, een café aan de Ottogracht, geen enkele kandidaat waarmee het discussiëren over de positieve discriminatie van vrouwen in de hedendaagse literatuur kon worden verder gezet. Iedereen was al in gesprek. Dus ging hij in zijn eentje naast de bufetpiano zitten en toen het barmeisje in zijn richting keek, stak hij zijn rechterpink in de lucht waarmee hij te kennen gaf een biertje te willen drinken. Even later gooide het meisje een bierviltje op de tafel en zette er het door hem gewenste drankje op: een nagenoeg perfect getapt glas bier. Vooraleer een eerste slok te nemen, gaf Bert De Brabander het meisje een briefje van vijf euro.
'Eentje is geentje,' zei hij vriendelijk. 'Ik ga straks nog een pint drinken, dus hou het wisselgeld maar en breng me nog een pint als deze leeg is, alsjeblief.'
'Dan is dat nog twintig cent,' zei het meisje.
Als door een wesp gestoken, tastte hij in zijn jaszakken, vond geen muntjes en haalde dan maar nog een briefje van vijf euro uit zijn portefeuille en gaf het haar.
'Weet je wat,' zei hij nog immer vriendelijk, 'maak van mijn tweede consumptie maar een Duvel.'
Een en ander was voor het barmeisje ingewikkeld geworden, nodeloos ingewikkeld bovendien. Het ontging hem niet dat ze hem een afkeurende blik toewierp en daarna heel even zuchtend naar het plafond keek vooraleer naar de tapkast terug te benen. Fraaie tieten, dat wel. Zijn hoeveelste biertje was dit eigenlijk? En vertoonde hij al enige sporen van dronkenschap? We menen van niet, dacht hij, we hebben vanavond nog altijd minder biertjes gedronken dan dat we boeken hebben geschreven. Tien, met name. Ja, het was het jaar dat Bert De Brabander een jubileum had kunnen vieren. Zijn tiende boek was net van de persen gerold. Een stapeltje exemplaren vond je zowel in Het Paard, de Fnac, als in de Limerick. Alleen in De Standaard Boekhandel was geen spoor van zijn werk te vinden, maar dat stoorde hem niet. De Standaard Boekhandel grossierde hoofdzakelijk in achterlijkheid en bijgevolg was het als schrijver een eer daar niet in de etalage te liggen blinken naast de waan van de dag, de Jeroen Meusens en Griet Op de Beeck's. Maar anderzijds stak het natuurlijk wel dat hij net zolang schrijver was als bijvoorbeeld Bart Moeyaert, maar dat aan zijn kilometerpaal in de media geen enkele aandacht was besteed, dit in schril contrast met de festiviteiten en het vuurwerk dat Bart Moeyaert ten deel was gevallen. En voor wat? Kinderliteratuur! Knuffelpoëzie!
Een eerste slok van zijn biertje was meteen al genoeg om daar met een halfleeg glas te komen zitten en om niet toe te geven aan dat negatieve gevoel, leegde hij zijn glas met een tweede slok helemaal en stak in dezelfde beweging dit keer niet zijn pink, maar zijn middenvinger in de lucht. Iets massievers graag!
3.
We gaven al eerder aan dat Bert De Brabandere, dichter, graag in de derde persoon enkelvoud over zichzelf dacht en sprak en dat we niet uitputtend over zijn biografie zouden berichten. Maar enkele mijlpalen zijn onvermijdelijk. Hij stamde uit een kroostrijk gezin. De ouderliefde die ook hem niet werd ontzegd, had hij te delen met broers en zussen. Van elk drie. Ze waren bij hem thuis met zeven kinderen, waarvan één mentaal gebrekkig, een mongooltje waar altijd naar werd verwezen als de andere kinderen meenden iets te klagen te hebben, een lief mannetje dat gelukkig was en gelukkig bleef met een ballon en een ijsje en Will Tura op de radio. Een mensje dat amper tien jaar werd en aan een longinfectie overleed. Neem daarbij twee ouders die ook niet langer dan hun veertiende naar school zijn geweest en je kunt gaan voetballen in de Special Olympics. Vlaanderen dat massaal plat ging voor De Helaasheid Der Dingen van Dimitri Verhulst toonde geen of nauwelijks interesse voor het autobiografische boek dat Bert De Brabander over zijn jeugd schreef. Grof Brood, zo heette dat boek. Kennelijk niet spectaculair genoeg. Geen vader die zoop. Geen moeder die haar zoon op de stoep zet. Geen opzichtige marginaliteit. Maar achter de façade van een burgerlijk huis gebeuren niet minder wraakroepende dingen. Daarover had Bert De Brabander in zijn eerste boek kond gedaan. Het werd hem door zijn familie niet in dank afgenomen. Toen, na jaren verwijdering, zijn vader via zijn zus de wens uitte dat hij uit het leven wou stappen en daarbij niet als een hond wou gaan, maar liever in de aanwezigheid van ál zijn kinderen, vond Bert De Brabander het ongepast dat hij op dat beslissende moment zou ontbreken. Dus borg hij al zijn grieven ten aanzien van zijn vader op en maakte zijn opwachting aan het Jan Ypermanziekenhuis alwaar hij zijn vader, in een rolstoel, zag binnengebracht, van plan dat ziekenhuis niet te verlaten dan in een kist. Tot een gesprek tussen vader en zoon kwam het niet meer. De oude man kreeg een dodelijke injectie en Bert De Brabander nam in een vlaag van laattijdige ouderliefde het hoofd van zijn vader in zijn schoot en bleef daar zo zitten totdat het lichaam van zijn verwekker koud was geworden. Hij huilde op de begrafenis. Hij zei verbroken contacten met familieleden te zullen herstellen, hij geloofde zelfs een tijdje dat het katholieke geloof, waaraan zijn vader verslingerd was, het enige rechte pad was geweest, een pad dat hij nooit had mogen verlaten. Mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa. Dat lukte een tijdje. Benno Barnard, een eertijdse vriend, stelde zelfs voor tot het Anglicaanse geloof toe te treden en met zijn Russische poetsvrouw te huwen, want zo blond, zo alleen en zo zonder papieren. Van die briefwisseling werd zelfs een boek gemaakt, maar uiteindelijk ging het schijnhuwelijk niet door. Bert De Brabander herstelde van zijn religieuze inzinking, vloekte weer en werd veertig jaar.
4.
Alsof Bert De Brabander daarnet een grote menigte had toegesproken en thans op vragen uit het publiek wachtte, nam hij een ferme slok van zijn Duvel, schoof daarna het glas wat opzij als om zich extra ruimte te creëeren en keek gewapend voor zich uit, bereid zijn zaak met vele voorbeelden van positieve discriminatie van vrouwen in de hedendaagse literatuur te larderen. De zin waarmee hij zijn betoog uitgeleide had gedaan, althans in zijn hoofd, luidde: 'Kortom, als het debuut van een meisje niet helemaal om te huilen is, is het meteen een meesterwerk.' Daarmee, vond hij, had hij bondig en enigszins provocatief samengevat waar het de hedendaagse literatuur aan ontbrak: niveau. Maar er kwamen geen vragen uit de zaal. Er was geen zaal. Er was alleen maar een klein café waarin werd gekeuveld en gelachen en waarin niemand acht op hem sloeg. In de CD-speler stak Billie Holiday. Het was vrijdagavond.
Was het de alcohol die begon te werken? We tasten hierover in het duister. Bert De Brabander kon heel wat hebben. Bert De Brabander was het gewend om, haast dagelijks, veel alcohol tot zich te nemen. Bij hoeveelheden waarmee je een heel regiment stomdronken kan voeren, kwam Bert De Brabander om van de dorst. En zoveel had hij die vrijdagavond beslist nog niet gedronken. Dus is het ook voor ons een raadsel waarom hij zich plots kiplekker voelde, euforisch zelfs. Het idee dat hij daar in zijn eentje zat, verguisd, uitgespogen door de goegemeente, verstoken van erkenning en gemeden als de pest door een waaier van fortuinlijker collega's, scheen hem plots heel erg waardevol. Ja, dacht hij, ook al heeft het de schijn van het tegendeel, onze positie is pas een bevoorrechte positie. Zie mij hier zitten! Als in een woestijn!
Van de weeromstuit ledigde hij zijn glas en stak opnieuw zijn middenvinger in de lucht waarmee hij te kennen gaf nog een Duvel te willen drinken. Maar dat was buiten de waard gerekend. De waardin. Het zure meisje kwam bij zijn tafel staan, nam het lege glas en verzocht Bert De Brabander het café te verlaten. Misschien had hij inderdaad niet tot tweemaal toe een fuck-of-gebaar in haar richting moeten maken, ook al had hij er geen beledigende bedoeling mee gehad. Misschien had hij dat inderdaad beter nagelaten. Dat meisje was hier toch ook maar om wat geld te verdienen en er haar studies mee te helpen betalen? Spijt nam de plaats in van euforie en hij protesteerde niet tegen het feit dat hij er ook hier werd uitgemieterd.
5.
Hij achtte het niet erg zinvol een derde kroeg aan te doen, maar anderzijds stond het idee hem tegen in zijn eentje op zijn appartement te gaan zitten drinken, dus zette hij, een beetje tegen zijn wil in, koers naar de Mysteriozo, een café op een steenworp van de Minor Swing. Als hij er ook daar in zou slagen binnen de kortste keren aan de deur te worden gezet, dan zat er niks anders op dan naar huis te sloffen en daar zijn onvoldane zelf te zijn. De wind was nog wat aangewakkerd. Er leek wel storm op komst. Wolken haastten zich aan het firmament richting haven. De volle maan alarmeerde het ondermaanse. Het was zo'n avond waarop Charles Darwin en Isaac Newton door nieuwe ideeën overrompeld werden.
Groot was zijn verbazing in de Mysteriozo de man van middelbare leeftijd aan te treffen waarmee hij eerder die avond in onmin was geraakt, maar alsof verandering van interieur voldoende was om de spons over dat alles te vegen, ging Bert De Brabander naast de man aan de tapkast staan, maakte een uitnodigend gebaar en vroeg de barman twee glazen bier. Een voor hemzelf en een voor zijn voormalige opponent.
'Gezondheid,' zei hij.
'Op de literatuur,' zei de man en knipoogde.
Ook hier tasten wij in het duister of de man het schertsend bedoelde, of hij het Bert De Brabander eigenlijk niet kwalijk nam dat hij er heel erg andersoortige ideeën op nahield, want de literatuur dat is natuurlijk voor elk wat, de literatuur dat is alle kleuren van de regenboog, dat is Harry Potter en Anton Tjechov. Toch?
Niet helemaal.
We ondernemen nu maar eens een poging de literatuuropvattingen van Bert De Brabander in kaart te brengen, ze van een filosofische onderbouw te voorzien. Dat we ons in deze eenvoudige vertelling niet willen verliezen in een theoretisch discours over de intrinsieke waarde van literatuur, spreekt voor zich, we willen dat ook Jan met de pet ons kan volgen, maar we moeten er ons ook natuurlijk voor behoeden de zaken simpeler voor te stellen dan ze werkelijk zijn. En de zaak was volgens Bert De Brabander deze: net zomin filosofie zonder literatuur kan teneinde geen lege vorm te worden, luchtfietserij, net zomin kan literatuur zonder filosofie. Hij zei: 'Zodra de roman niet meer op zoek gaat de bakens in de literatuur te verzetten, zodra de roman zich tevreden stelt met de oppervlakte van de vertelling en zelfgenoegzaam verder suddert in wat niet meer is dan een zoveelste verhaal, zodra het vertellen zelf niet meer in vraag wordt gesteld, dan is er van literatuur eigenlijk geen sprake meer. Wat je dan krijgt is reportage, is gepsychologiseer, is uitsmeerkunst. En dan gaan alle romans op elkaar lijken. Dan is het de dood in de pot. En daar zijn we nu.'
Nou, dacht Bert De Brabander, is dat het dan? Hij was niet tevreden over zijn eigen uiteenzetting. Wat hij voor een vulkaan van bezieling had gehouden, was kennelijk niet meer dan een flakkerende kaarsvlam. Voelde hij zich daar-even kiplekker, euforisch zelfs, thans woog de alcohol loodzwaar op zijn gemoed. Het was alsof iemand hem rechtopstaand probeerde te begraven.
'En ik die dacht dat literatuur helemaal niks moet,' zei de man.
'Natuurlijk moet de literatuur iets,' verweerde Bert De Brabander zich een beetje moedeloos. 'Als literatuur geen persoonlijke werkelijkheidservaring meer wil zijn, als er niet meer gepoogd wordt ons gevoelig te doen zijn voor de betekenis van die werkelijkheid en de lezer alleen maar geëntertaind moet worden, dan verliest literatuur de eigenlijke reden van haar bestaan en dan kunnen we ons net zo goed in het circus laten vermaken, of door het kaartspel. Als literatuur een aan te leren systeem wordt om twee kaften vol te kleppen, dan gaat het om het systeem en niet om de werkelijkheid, om de waarheid zo je wil waarvan we niet langer overtuigd willen zijn. Dat lijkt me een gevaarlijke weg die we maar beter niet inslaan. Dan geven we ieder zijn waarheid of dwaling zonder te trachten ook feitelijk met elkaar tot overeenstemming te komen. Een werkelijk menswaardige samenleving eist een gemeenschappelijke onderwerping aan de waarheid. De principiële intersubjectiviteit van de waarheid openbaart zich als de onmogelijkheid om met de waarheid te marchanderen.'
'Ik vrees dat ik je kwijt ben,' zei de man.
'Laat me het zo stellen,' zei Bert De Brabander: 'De waarheid moet door de mens onthuld worden, maar gaat ons, mensen, te boven. Wij zijn aan de waarheid onderworpen. De waarheid wordt als waarheid miskend, wanneer de verdraagzaamheid wordt geïnterpreteerd als relativisme. Literatuur in deze als voor elk wat. In dat geval is het onmogelijk om nog van waarheid te spreken.'
6.
Gelukkig voor deze vertelling kwam temidden van Bert De Brabanders ingewikkelde uiteenzetting over de waarheid van de literatuur een groepje vrouwen het café binnen. Een vrouw, blondine, kwam naast hem aan de tapkast staan, ving het slot van zijn betoog op en na hem een tijdje tegelijkertijd nadenkend en geamuseerd te hebben aangekeken, zei ze: 'Jij bent Bert De Brabander, hé?'
'Om u te dienen,' antwoordde hij olijk.
Ze had, zo vertelde ze, onlangs een gedicht van zijn hand gelezen, op Facebook. Enkele regels waren haar bijgebleven.
'Het gedicht ging over het wezen van de romantechniek. Ik begreep er aanvankelijk niks van. Heel gek, want het is absoluut geen moeilijk gedicht. Ik bedoel, er staat geen regel in die een kind niet kan snappen. En toch. Waar heeft die man het over, dat dacht ik.'
De man naast hem ritste zijn jas dicht, zei op huis aan te moeten en knipoogde ook nu. Bert De Brabander begreep de wenk. Het kwam er nu op aan het eindelijk met iemand eens te zijn. Harmonie, blijheid, vrijheid.
De regels die haar waren bijgebleven uit zijn gedicht over het wezen van de romantechniek waren deze:
Als we het wezen van een boom zoeken, moeten we beseffen
dat wat elke boom als boom door en door beheerst zélf geen boom is
die tussen de overige bomen kan worden aangetroffen.
Ze wou weten wat hij daarmee bedoelde. Ze zei die regels erg intrigerend te vinden, maar het was alsof ze er geen vinger achter kreeg, alsof ze er met haar verstand niet dicht genoeg bij kon om het helemaal te begrijpen.
'Wat wil je van me drinken?' vroeg hij.
'Nee nee,' zei ze. 'Dit wordt niet zo'n gesprek waarin ik me als trofee moet gaan voelen. Laten we het poëtisch houden.'
Geestig, dacht hij. Vast een lesbienne.
'Als ik je hier zou kunnen vertellen wat ik daarmee precies bedoel, dan had ik dat gedicht niet hoeven te schrijven natuurlijk,' zei hij.
'Doe eens je best,' zei ze.
'Nou, ik bedoel daarmee dat je tegenwoordig absoluut geen roman meer hoeft te lezen om erachter te komen wat een roman precies is, tot wat een roman in staat is. Kort gezegd, de hoofdmoot van de hedendaagse romans wordt niet uit taal geboren, maar uit plot. Oorspronkelijk was de roman bedoeld om van een rode draad, een verhaal, een labyrint te maken. Thans wordt van een labyrint een rode draad gemaakt. Dat kan onmogelijk de bedoeling zijn. Dat is literaire armoede. Nou, ik heb een verhaal, jij hebt een verhaal. Zelfs die lul daar bij het biljart, ja die man daar met zijn snor, heeft een verhaal. Iedereen heeft een verhaal, om de simpele reden dat iedereen een leven heeft te leven en er in dat leven nou eenmaal vanalles gebeurt. Als dat allemaal moet worden opgeschreven, als dat allemaal literatuur wil zijn, dan is het einde zoek natuurlijk. Zelf houd ik er een schaal van Proust op na. Je kunt de recherche is kort samenvatten: Marcel wordt schrijver. Pas na vijfduizend bladzijden, meesterlijke bladzijden mag ik wel zeggen, besluit de verteller met vertellen eindelijk te gaan beginnen. Is dat niet wonderlijk? Daarmee zegt Proust ook meteen dat het niet om de vertelling zelf gaat, maar om de manier waarop een en ander wordt verteld. Dus beoordeel ik niet alleen mezelf, maar ook nieuwe auteurs aan de hand van die Proust-schaal. In hoeverre zijn ze in staat dat metaverhaal dat literatuur beoogt te zijn vorm te geven? In hoeverre hebben ze zelf door dat het niet om de vertelling gaat, het leed dat hen werd berokkend, de liefde die hen ten deel viel, enzovoort. En vrouwelijke auteurs hebben het daar kennelijk lastiger mee dan mannelijke. Neem nu de megasuccesvolle schrijfster Griet op De Beeck. Nergens, maar dan ook nergens stelt ze haar eigen verteltechniek in vraag. Nergens biedt ze een doorkijkje. Het gaat bij haar werkelijk om mannen die de kut van hun partner niet altijd met genoeg toewijding likken en de scheetjes die ze in het geniep laten en die daarom niet harder stinken. Wie wordt daar eigenlijk wijzer van? Ik vraag het je?'
'Doe mij toch maar een witte wijn,' zei de vrouw.
7.
Ann-Sofie heette ze en naast blond was ze ook onderwijzeres. Ook haar ouders stonden in het onderwijs.
'Nog tot hun 67ste,' zei ze. 'En met heel veel plezier!'
'Mooi, nobel beroep,' zei Bert De Brabander, en dat meende hij. Ook Ludwig Wittgenstein was onderwijzer geweest. Hij zei: 'Wij kunnen ons wel oneindig druk maken over inferieure literatuur, maar waar zouden we staan als niemand zich de moeite getroost kinderen te leren lezen? Daar begint alles mee.' En hij had het kinderversje waarmee James Joyce A portrait of the Artist as a Young Man opent ter voorbeeld willen citeren, maar dat lukte niet uit het blote hoofd, bovendien was de kans dat ze het zou kunnen duiden zo goed als onbestaande.
Ze had ook nog een jongere broer.
'Onze Piet is vorig jaar in het huwelijk getreden met zijn vroegere leraar luit,' zei Ann-Sofie en glimlachte.
Wat was daar grappig aan? Dat haar jongere broer kennelijk de herenliefde was toegedaan, so what? Dat hij in het huwelijk was getreden met zijn vroegere leraar luit? Luit, fluit? Jezus, dacht Bert De Brabander. Niveau! Maar niettemin glimlachte ook hij. Het was alsof hij zich toestond een beetje plat en flauw te zijn, er althans geen aanstoot aan te nemen. Ze zaten tenslotte in een café, niet in de Vlaamse academie voor taal en letterkunde. Hij had al de hele avond dure theorieën verkocht, theorieën waar Ann-Sofie geboeid had zitten naar luisteren. Als ze hem niet helemaal kon volgen, dan was ze niet te beroerd geweest hem om nadere uitleg te vragen. Ze hadden gelachen en gedronken. En ze had iets gezegd dat hem, meer dan het overige, was bijgebleven. Een zinnetje dat uit het niks kwam aanwaaien en makkelijk in datzelfde niks had kunnen verdwijnen: 'Je zou dat allemaal moeten opschrijven, dan heb je een boek.'
'Och,' had hij gezegd en een wegwerpgebaar gemaakt, daarmee aangevend zijn eigen leven te onbeduidend te vinden om er zoveel woorden aan te wijden. Bescheidenheid siert de mens.
We zijn het echter aan de waarheid verschuldigd hier op te merken dat het idee het allemaal op te schrijven ook hem dikwijls in de ban hield en dat hij er overtuigd van was dat ook het onbeduidendste voorval een prachtige bladzijde proza kan opleveren, tenminste als die bladzijde met bezieling wordt geschreven. Bert De Brabander had zich al vaak aan een heus dagboek gezet, noterend wat er op zijn pad kwam, wat er in zijn eigen tuin gebeurde, welke gedachten hij er op nahield. Een week, hooguit twee hield hij het dagboekschrijven vol, maar telkens opnieuw liet hij zich ontmoedigen door het onbeduidende leven dat hij als dichter inderdaad leefde en dan kon hij eigenlijk alleen maar constateren dat ook zijn leven zo plat was als een biljart. Er gebeurde niks, behalve het krankzinnige verlangen desnoods dat niets te boek te stellen. Daar zit dus geen enkele lezer op te wachten, oordeelde hij.
Ook wij hadden deze vertelling ongeschreven gelaten als er inderdaad niks over het leven van Bert De Brabander te vertellen valt, maar er gebeurde die avond iets moois. Ann-Sofie legde haar hand op zijn hand, keek hem lief en ernstig in de ogen en zoende hem. Toen hij de volgende morgen naast haar ontwaakte en over haar rug streelde, had hij binnen de kortste keren weer een erectie, ook al was hij de voorbije nacht al drie keer gekomen en zou hij in minder feeëriek gezelschap weken uitgeblust zijn.
'Goeiemorgen, schrijvertje,' zei Ann- Sofie.
8.
Enkele weken lang was Bert De Brabander, naast verliefd, ook in de ban van het feit dat hij opnieuw een boeiend seksleven had. Voorbij was de tijd dat hij zich met porno uit de slag hielp.
'Hoeveel keer per week ruk je je af?' vroeg Ann-Sofie eens.
Hij hield van die directheid, van dat onbevangene, maar loog over het aantal keren.
'Toch een paar keer in de week,' zei hij.
Een andere keer vroeg ze hem haar een soort mixtape te laten zien van porno waar hij bijzonder op gesteld was geraakt, en toen hij een milde versie van zijn pornoverbruik met haar deelde, filmpjes die weliswaar niet dan pornografisch te noemen zijn, maar anderzijds nog ruimte laten voor wat, enigszins ouwbollig, het mysterie van de seksualiteit zou kunnen worden genoemd, was zijn keuze blijkbaar niet mild of vrouwvriendelijk genoeg opdat zij er niet het finale oordeel op na zou houden dat hij kennelijk kickte op macht. Daar is eigenlijk niks mis mee, zei ze, al moest hij natuurlijk wel begrijpen dat dat kicken op macht ook de vrouw niet helemaal vreemd is en dat het bijvoorbeeld nog maar de vraag is wie over macht beschikt als de man zijn machtsijver beperkt ziet tot wie hem over die macht laat beschikken. Een andere keer zei ze hem: 'Als je dan toch zo geïnteresseerd bent in mijn kontgaatje, waarom maak je er dan geen gebruik van?'
Kortom, naast lekker vond hij haar ook wijs en het dagboek dat hij in die dagen inderdaad weer was gaan bijhouden, conform haar devies het 'allemaal' op te schrijven, stond bol van de loftuigingen aan haar adres. Ann-Sofie was in die korte tijd zijn alles geworden.
Op een avond vond ze hem in de zetel, bezig zijn zoveelste biertje te drinken en ondertussen verdiept in de Elegieën van Duino van Rainer Maria Rilke. Hij keek haar aan alsof hij die Elegieën zelf had geschreven, zo ontroostbaar. Hij keek haar aan alsof het schone niets is dan het nog juist door ons te verdragen begin der verschrikking. Maar wij weten wel beter natuurlijk, en ook Ann-Sofie wist beter. Ze ging naast hem zitten en zei: 'Zou je ook mij niks te drinken geven, ik ben tenslotte je lief.'
Ze dronken en keken televisie. Nog vóór de soap 'Thuis' was afgelopen, was Bert De Brabander in slaap gesukkeld. De volgende dag kwam Ann-Sofie thuis met een fles whisky.
'Jij ook een glas?' vroeg ze.
Hij voelde zich nog enigszins uit evenwicht door zijn vorige slemppartij, maar stemde toch in. De drank smaakte hem nauwelijks en zoals wel vaker als een kater hem plaagde, zocht hij haar te knuffelen, betoonde hij zich erg aanhankelijk, op het irriterende af. Ann-Sofie was het dierbaarste wat hij ooit had gekend. Ze mocht hem nooit, maar dan ook nooit verlaten.
Niet vreemd, menen wij, voor iemand die in zijn jeugd door zijn eigen moeder emotioneel verwaarloosd werd. Iets waaraan ook die moeder eigenlijk geen schuld droeg, want ziek, kankerpatiënte.
Ze dronken. Ze dronken de fles leeg. En ze braakten allebei. Allebei met hun kop boven het toilet. Bert De Brabander vond dat er niks intiemer is dan samen braken.
9.
De schaamte voorbij? Een verloren zaak, Bert De Brabander? Goed op weg ook het mooie wat hij met Ann-Sofie had te verprutsen? Als we zijn dagboek uit die tijd mogen geloven (en waarom zouden wij dat niet?) dan is er inderdaad af en toe sprake van een zwak moment, een terugval in oude gewoonten, een laat-maar-zitten-dag. 'Gisteren met mijn stomme kop in een emmer whisky gevallen en vandaag te lamlendig om ook maar mijn pink op te heffen of een scheet te laten.' Berichten van die ontluisterende strekking en de gloeiende spijt die er steevast mee gepaard ging, lezen we aanvankelijk met de regelmaat van een klok in zijn dagboek, maar geven we het wat tijd, dan moeten we toch vaststellen dat ze niet langer de hoofdmoot vormen van wat hem bezighield. Helemaal verdwijnen doen ze nooit, maar er gingen ook weken voorbij, kennelijk, waarin hij het beschaafd hield wat zijn drankverbruik betreft. Ook stellen we vast, hoe kan het anders, dat geluk of levenscontentement zich door Bert De Brabander niet zo goed liet beschrijven als miserie en resignatie dat deden. De bladzijden waarin hij kond doet over uitstapjes die hij met Ann-Sofie maakte, concerten die ze samen bijwoonden en musea die ze bezochten, zijn niet met die urgentie geschreven die we van hem gewoon zijn en we kunnen ons afvragen waarom hij het überhaupt nog deed. Ons lijkt het alsof hij genoeg had aan gelukkig zijn. Daar hoefde geen literatuur of filosofie meer bij.
Ook Ann-Sofie beleefde een gelukkige tijd. Ze was verliefd en dat haar vriendje soms te diep in het glas keek, nam ze er graag bij. Ze vond het zelfs romantisch. Tegen haar vriendinnen zei ze daarover: 'Het is een schrijver, hé. Schrijvers drinken nu eenmaal. Kijk maar naar Hemingway, Fitzgerald, Yates, Cheever, Lowry.'
Haar vriendinnen hadden van die schrijvers nog nooit gehoord, laat staan iets gelezen en helemaal geloven dat Ann-Sofie dat wel had gedaan, konden ze niet. Ze was in de ban van haar nieuwe vriendje en deed er een beetje duur over, dat was alles. Overigens, wat had dat nieuwe vriendje van haar dan allemaal reeds geschreven? Ook in de betere boekhandel was er nauwelijks werk van zijn hand te vinden.
Hij is een poète maudit, zei ze. Ook wat een poète maudit precies was, wisten Ann-Sofie noch haar vriendinnen, maar het klonk in ieder geval veelbelovend. Haar vorige vriendje was hulpverlener geweest. Een brave, ietwat saaie jongen die een vrijpartij steevast inleidde met een half uur meditatief kijken in de ogen van zijn geliefde. Het gegeven dat hij niet alleen zijn eigen lustbevrediging op het oog had, zorgde er voor dat het hele optreden van dat vriendje slaapverwekkend was. Niet aldus bij Bert De Brabander. Ze verveelde zich tenminste niet bij hem.
Op een zondag stelde ze hem aan haar ouders voor.
'Zeg maar Liliane,' zei haar moeder tegen Bert De Brabander.
'Zeg maar Pol,' zei haar vader.
Ze zaten in de tuin, aten aardbeientaart en dronken koffie. Het ontging ook Bert De Brabander niet dat Ann-Sofie stráálde. Waaraan hebben we het verdiend, vroeg hij zich af.
10.
Ann-Sofie voorstellen aan zíjn ouders, dat kon helaas niet meer, maar hij nam haar eens mee naar zijn geboortedorp in het verre West-Vlaanderen. Het ouderlijk huis in de statige Dokter De Kemelelaan waarin hij was opgegroeid en dat als locatie had gediend voor zijn debuutroman, was al lang verkocht en deels verbouwd, zoals ook zijn eerste boek, in tegenstelling tot de debuutroman van Dimitri Verhulst, geen heus leven meer leed en kennelijk alleen nog maar goed was om stof te vergaren in bibliotheekmagazijnen. Hij reed er, met Ann-Sofie naast hem, traag aan voorbij en realiseerde zich hoe weinig dit alles zijn geliefde zeggen moest. Dat hij hier, ja hier, als kind zijn fiets tegen de gevel had geplaatst, ontelbaar veel keren? Dat hij in zijn geheugen het geluid nog kon oproepen dat de voordeur maakte als je hem opende? Dat zijn moeder hier, meer dan een kwarteeuw geleden, in een kist naar buiten werd gedragen?
'Nou, hier ben ik dus opgegroeid,' zei hij.
'Leuk,' zei ze.
Leuk was het allerminst geweest, maar het was niet zo dat zijn jeugd een blijvende schaduw op zijn leven wierp. Althans zo formuleerde hij het in zijn dagboek. Ook van het bezoek aan het graf van zijn ouders in die West-Vlaamse plattelandsgemeente gaf hij een indruk: 'Toen we daar aan het graf stonden van mijn ouders, nam Ann-Sofie mijn hand vast. Daarna zijn we naar zee gereden.'
'Joepie, naar zee!' had ze gezegd.
Wat wil de schrijver? Misschien wil de schrijver een kaart, een net van taal over het voorbije gooien en de schaal van die kaart zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke schaal van 1 op 1 houden? Waardoor wat genadeloos voorbij is althans in de vorm van literatuur eeuwigheidswaarde blijft behouden? Illusior natuurlijk, maar daarom niet minder overtuigend. Ongeveer zoals het de betrachting van Marcel Proust was het verleden zo vorm te geven dat het voor ons, lezers, nooit meer helemaal voorbij kán gaan. Telkenmale verrijst, zodra we het boek openslaan, ons de intelligente verteller waarbij wij ook, hoewel hij alleen maar herinneringen opdiept en zegt nog niet heus met schrijven te zijn begonnen, in zijn wereld worden binnengezogen en het heden ervan al lezend beleven?
11.
Ook met Piet, de homoseksuele broer van Ann-Sofie, en diens echtgenoot Alexander kon Bert De Brabander het meteen uitstekend vinden. Alexander mocht dan wel de oud-leraar luit zijn geweest van Piet, de echtgenoten verschilden qua leeftijd niet zo erg veel van elkaar. Alexander was een grijzende man in zijn dertiger jaren, beetje een dandy. Verzorgd voorkomen, ietwat geaffecteerd. Piet liet zich meteen kennen als een aimabele flapuit. Hij droeg een T-shirt van Metallica.
Bert De Brabander werd samen met Ann-Sofie in een woonkamer ontvangen waarover was nagedacht. De rechterwand werd helemaal in beslag genomen door boeken. Een bibliotheek om u tegen te zeggen.
'Kom eens mee Bert,' zei Alexander vriendelijk toen ze daar eigenlijk nog maar net waren en er nog geen drankjes waren aangeboden. Hij troonde hem mee naar halverwege de massieve boekenplanken waarop vooral Verzamelde Werken prijkten. In het voorbijgaan zag Bert De Brabander ondermeer acht delen Philip Roth, uitgegeven bij het jaloersmakende The Library Of America. Veertien delen Willem Frederik Hermans in luxe-uitvoering. Het verzameld werk van Gerard Reve, eveneens in luxe-uitvoering. Veel Bibliothèque de la Pléiade ook. De volledige correspondentie van Gustave Flaubert, naast de romans en het jeugdwerk. De memoires van Saint-Simon. De integrale La Comédie Humaine van Balzac. Een meter verder, haast helemaal verdrongen door een halve meter Louis Couperus, en gevolgd door eveneens een halve meter Hella S. Haasse, zag hij, nog vooraleer Alexander het minuscule werkje aanwees, de rug van zijn recentste dichtbundel, een dunne streep grijs waarop zijn naam stond, met het blote oog nauwelijks leesbaar, maar door hem uiteraard goed gekend.
'Hé, wat enig,' zei Bert De Brabander en hij vroeg zich af wat Philip Roth van deze scène zou hebben gemaakt.
'Goed, wat drinken jullie?' vroeg Piet.
'Ik lust wel een wit wijntje,' zei Ann- Sofie.
Bert De Brabander verwijlde nog een tijdje in zijn eentje bij de bibliotheek van het homofiele echtpaar en toen hem werd gevraagd wat hij wou drinken, deed hij alsof die vraag hem in het Swahili was gesteld.
'O, om het even,' zei hij. 'Doe mij dan ook maar een wit wijntje.'
Een voortreffelijke chablis verscheen op de salontafel. Onderleggers. Kristallen roemers. Een schaaltje belegen kaas met prikkers. Een mix van noten. In de CD-speler stak werk van Jean-Philippe Rameau, frêle klavecimbelmuziek, muiszacht.
12.
Met zijn broers en zussen had Bert De Brabander geen noemenswaardig contact meer. Na de vroege dood van zijn moeder was het gezin als het ware uit elkaar gespat en na het lezen van zijn debuutroman 'Grof Brood', waarin Bert De Brabander het bestond de vuile was van zijn familie buiten te hangen, was hij in het ouderlijk huis niet langer welkom. Zijn vader trok zich op zijn duiventil terug en stipuleerde in zijn nalatenschap dat Bert De Brabander alleen maar het bedrag zou erven dat hem krachtens de wet toekwam, geen cent meer. Onnodig te zeggen dat het in die vorm over niet erg veel geld ging. Ooms, tantes, grootouders: allemaal dood en begraven. Neven en nichten kende hij niet meer bij naam. Om de zoveel tijd stak er een overlijdensbericht in zijn bus van iemand wiens naam hij meende eerder te hebben gehoord maar waarop hij geen gezicht meer kon kleven, laat staan dat hij er herinneringen aan had. Het betrof dan een buurman, oud-collega, een vriend van zijn ouders, of een verpleegster die zijn moeder tijdens de laatste weken intensief had verzorgd, of een ex-vrouw van zijn broer die hij maar één keer had gezien, in dronken toestand bovendien. Het is verloren moeite, zo zegt Marcel Proust, om het verleden door een inspanning van het verstand op te roepen, want onze intelligentie kan nooit de plaats bereiken waar het werkelijke, 'levende' verleden zich verborgen houdt.
Zo is het maar net, dacht Bert De Brabander en flikkerde het overlijdensbericht bij het oud papier.
Hoe anders was het met de familie van Ann-Sofie! Zo hecht, zo liefdevol met elkaar omgaand! En niets dan succesverhalen! De familie van Ann-Sofie leek wel een eindeloze boomgaard met eindeloos vruchtdragende bomen onder een eindeloos blauwe hemel. Ooms waren dokter, notaris, brandweercommandant, vastgoedmakelaar, toptrainer, architect, restaurantuitbater, advocaat, professor. Tantes waren costumier, pedagoge, actrice, hoofdbibliothecaris, hartspecialist, psychotherapeut, regisseur, mode-ontwerper. En geen van hun kinderen aan de drugs of anderzijds op het slechte pad. Sofie, 22 jaar, dochter van Patrick en Liliane, doctoreerde. Phil, zoon van Herman en Lieve, was onlangs tweede dienstdoend officier geworden op een fregatschip van de Belgische zeemacht en voer uit naar de kusten van Somalië. Ernst was piloot en speelde in zijn vrije tijd verdienstelijk jazz. Ema zou binnenkort afstuderen als kinderarts en was zelf zwanger. In de familie van Ann-Sofie werd niemand ziek. Op familiefeestjes zorgde niemand voor een dissonante toon. Dat Bert De Brabander 'dichter' was, vond iedereen 'interessant'. Iedereen had 'Oorlog & Terpentijn' van Stefan Hertmans gelezen en vond het een meesterwerk. Bert De Brabander vond dat boek geen meesterwerk. Hij vond het sentimenteel, navelstaarderig, helemaal passen bij de verkleuterde smaak van het grote publiek. Maar hij hield zijn kop. Heel even zag hij zich in de verleiding gebracht de familie van Ann-Sofie en de warme betrekkingen die ze met elkaar onderhielden, als zijn eigen familie te beschouwen.
13.
Piet, de homoseksuele broer van Ann-Sofie, samen met zijn echtgenoot Alexander, verlangde er naar een eigen kind te hebben. Meer nog, ze verlangden er samen naar. Twee papa's en hun kinderwens.
'What you get married for if you don't want children?' zei Alexander en keek Bert De Brabander met pretoogjes aan.
Het bleef enkele tellen stil.
'Nee?' zei Alexander.
'Nee wat?' vroeg Bert De Brabander.
'Ik heb net T.S. Eliot geciteerd, The Waste Land. Ik dacht dat het vers je bekend zou zijn.'
'O,' zei Bert De Brabander.
Nog vooraleer dé vraag was gesteld, namelijk of Ann-Sofie het wou overwegen het draagmoederschap op zich te nemen, zag Bert De Brabander zich in de verdediging gedrukt, maar meer nog vond hij zijn leven, dat veertig jaar in een soort resignatiemodus had verkeerd, plotseling herleid tot een goedkoop scenario waarin hij een ondergeschikte rol was toebedeeld.
'We moeten als volwassenen de pro's en contra's tegen elkaar afwegen,' zei Ann-Sofie toen ze al op weg naar huis waren.
'We moeten helemaal niks,' zei Bert De Brabander.
'Het gaat hier wel om mijn broer, hé,' zei Ann- Sofie.
'Dus, als ik het goed begrijp, wil je je als een koe laten insemineren met het zaad van Alexander, alleen maar om je broer ter wille te zijn? Bovendien zonder mij daarin te betrekken?'
'Maar daar hebben we het nu toch over?' zei Ann-Sofie.
'Ik denk er niet aan,' zei Bert De Brabander. 'Punt. Einde overleg.'
'Think again,' zei Ann-Sofie en bracht de nacht op de sofa door.
Bert De Brabander had nooit een heuse kinderwens gehad. Waarom iemand de ellende aandoen die je ook zelf niet hebt gewild? Zijn favoriete Schopenhauercitaat was deze: 'Het leven is niets dan een onnodige verstoring tussen het niets dat er aan voorafgaat en het niets dat er op volgt.'
'Dus ben ik ook een onnodige verstoring,' zei Ann-Sofie. Haar onderlip beefde. 'Je wordt bedankt!'
Wat volgde was eindeloosheid. Natuurlijk was hij verknocht aan haar. Natuurlijk kon hij zich zijn leven niet meer voorstellen zonder haar. Natuurlijk hadden ook homoseksuele koppels recht op een kind. Maar waarom adopteerden ze geen schattig kindje uit Bangladesh?
'En waarom moet jij, uitgerekend jij, draagmoeder zijn? Er zijn op de wereld miljarden vrouwen.' zei hij.
Het was duidelijk dat hij de nacht nog een tijdje in zijn eentje zou doorbrengen.
14.
Argumenten om het niet te doen, lagen natuurlijk voor het grijpen. Ann-Sofie kon er onmogelijk een idee van hebben welke impact op haar leven het op de wereld zetten van een kind zou hebben, bovendien van een kind waarmee ze haar natuurlijke band zelf zou moeten opgeven. Dat ze haar oor maar eens te luisteren legde bij een vrouw wier leven volledig op zijn kop werd gezet na moeder te zijn geworden. Trouwens, goederen kon je verhandelen, geen mensenleven. Ze zou emotioneel dusdanig verknoopt raken met haar zoontje of dochtertje dat ze het niet meer uit handen zou kunnen geven, althans niet zonder zelf emotioneel gekwetst te worden, en niet zo'n klein beetje. De goede relatie die ze nu had met haar homobroer zou verpieteren en uiteindelijk zou het allemaal afstevenen op een algehele verwijdering. Dat kon ze onmogelijk willen, toch? En het kind zelf, eenmaal de jaren des onderscheid bereikt, zou zich vragen gaan stellen. En op de vraag wie zijn biologische moeder is recht hebben op de waarheid, niets dan de waarheid.
'Zo is het toch?' zei Bert De Brabander.
'Het gaat hier om mijn broer,' zei Ann-Sofie. 'Mijn kleine broer.'
'Je kleine broer is getrouwd,' zei Bert De Brabander. 'Met een vent.'
'Ja, en dan?'
'Als hij zonodig een kind wil, dan had hij maar met een vrouw moeten trouwen. Zo gaan die zaken.'
'Doe niet zo bekrompen, wil je?'
'En nog iets,' zei Bert De Brabander.
Argumenten waarin hij zelf een rol speelde, had hij voor het laatst bewaard.
'Goed,' zei hij. 'Stel, je doet het. Stel, wíj doen het. Want zo is het toch? Het gaat niet alleen om jou en je kleine broertje.'
'In eerste instantie wel,' zei Ann-Sofie droog.
Bert De Brabander deed alsof hij dat laatste niet had gehoord en argumenteerde verbeten verder: 'Wat denk je dat de mensen zullen denken als je de ware toedracht verborgen houdt? Dan zullen de mensen ook mij feliciteren met mijn aanstaande vaderschap. Ik ben jandorie niet van plan de hele tijd uit mijn bek te liggen liegen, als je dat maar weet. En als je de ware toedracht wél vertelt, als je vertelt dat je niet van mij zwanger bent maar van de echtgenoot van je broertje, hoe denk je zullen de mensen dan reageren?'
'De mensen, de mensen,' fulmineerde Ann-Sofie. 'Ik heb lak aan wat de mensen zullen denken en ik dacht dat jij dat ook had. Gaat meneer plots op zijn strepen staan, voelt hij zijn mannelijkheid plots bedreigd of zo. Jezus Christus, ik dacht dat jij consequent was? Je wilt zelf geen kinderen, je hebt immers geen heuse kinderwens. Prima hoor, ik respecteer dat. Maar verdien ik op mijn beurt ook niet wat respect? En voor de goede orde, ik was geenszins van plan over de ware toedracht te lopen meesmuilen. Jij zal me niet bezwangeren, maar Alexander. Ik zal de mama zijn van dat kind en dat kind zal twee papa's hebben, mijn broer en zijn man. Klaar.'
'Kortom,' zei Bert De Brabander, 'un ménage à trois?'
15.
'Dat kan ook alleen maar jou overkomen,' zei de vader van Bert De Brabander in een droom. De man die vrijwillig uit het leven was gestapt, lachte zijn ellendige lach en vertrok heuvelafwaarts met een kleine kist onder de arm. Hem volgen leek wel de opdracht, maar dat lukte Bert De Brabander niet en bij de splitsing van een landweg was hij het spoor helemaal bijster. Hij stapte moedig door, evenwel zonder idee waar de door hem gekozen weg hem heen zou leiden. Een familiefeest in de Ridderzaal van een historisch pand. Op de binnenkoer een stoet luxewagens. Het was een stralende dag. In de zon was het zomer, maar in de schaduw leek het wel winter. Dames, in lange jurken, stapten aan de hand van mannen de ontvangstzaal binnen. Een kelner bood hem een glas champagne aan. Hij kende hier niemand, maar iedereen kende hem. Van alle kanten werd er naar hem gegroet en vooraleer hij er erg in had werd hij op het podium uitgenodigd waar hij geacht werd een feestelijke speech te houden en een toepasselijk vers van eigen hand te zeggen. In het publiek zag hij zijn voormalige uitgever, de man die hem uit zijn fonds had gemieterd. Dan toch één bekende, dacht Bert De Brabander, maar daarmee kon hij natuurlijk zijn toespraak onmogelijk beginnen. Het werd stil. De lichten werden gedoofd. Iedereen keek hem verwachtingsvol aan. 'KOEKOEK,' zei Bert De Brabander en daarna zei hij het nog een keer: 'KOEKOEK'.
Gij ellendig ding
in de buik van mijn vriendin.
Dan werd hij wakker. Het was vier uur in de nacht. Ann-Sofie lag naast hem. Ze ademde rustig. Niks aan de hand. Maar wat een bevreemdende droom! Hij moest maar proberen er het beste van te maken, vond Bert De Brabander. Voor Ann-Sofie een uitstekende vriend zijn en zijn grieven en zijn mannelijkheid opzij proberen te zetten. Eeuwige dankbaarheid zou uiteindelijk zijn deel worden.
De bevruchting verliep voorspoedig. Na drie maanden maakte Ann-Sofie het nieuws van haar zwangerschap wereldkundig. Op Facebook stroomden de felicitaties binnen. Het tijdschrift Flair wou er zelfs een artikel aan wijden.
'Een artikel?' zei Bert De Brabander aan de telefoon.
'Ja,' zei de redactrice. 'We kunnen misschien al een datum prikken, dan kan ook de huisfotograaf mee. En natuurlijk komen we er dan nog eens op terug, als het kindje geboren wordt.'
'Geen sprake van,' zei Bert De Brabander en gooide de telefoon dicht.
16.
Naar aanleiding van Jeroen Brouwers' 75 verjaardag en de ronkende eerbewijzen waarmee de boekenbijlagen die week volstonden, dacht Bert De Brabander: als je Jeroen Brouwers voor stijl tien op tien geeft, hoeveel geef je dan Marcel Proust? Want hoewel hij Brouwers' stijl, vooral in diens polemieken, hogelijk bewonderde en er het zijne van had geleerd, vond hij Proust nog een aantal klassen hoger spelen en was er eigenlijk niemand, Nabokov noch Mann, die ook maar in de buurt kwam van de Franse meester. De stijl van Jeroen Brouwers kon je, tot op een zekere hoogte, imiteren, net zoals ook Gerard Reve met zijn werk veel beginnende schrijvers tot imitatie had gelokt, Jeroen Brouwers niet uitgezonderd. Er zit veel Reve in 'Zonder Trommels & Trompetten', dacht Bert De Brabander, een boekje dat ook hem als jonge twintiger omver had geblazen, maar bij herlezing toch wel erg schatplichtig aan de stijl van Gerard Reve bleek te zijn. Die stijl is er namelijk ook bij gratie van enkele blinde vlekken, niet in het minst het mordicus zweren bij een 'ik' als een monoliet, een massieve gedachtemachine die zelf geen verandering ondergaat, behalve aftakeling en de sores daarover, maar in principe van bij de verwekking alleen maar een deterministische weg af te leggen heeft. Bert De Brabander vond dit geen vruchtbaar idee en, zo orakelde hij voor zichzelf, het zegt eigenlijk alleen maar iets over de ijdelheid van de desbetreffende auteur. Hoe anders bij Proust! Bij Proust blijft geen enkel personage in de kluisters gevangen waarmee de auteur hen heeft bedacht. Charles Swann, vrouwengek, wordt de trouwe echtgenoot van Odette en Odette, eertijds lichtekooi, wordt de eerzame mevrouw Swann. Het meubilair van de vrome tante Leoni komt in een bordeel terecht alwaar, volgens de verteller, het wordt gemarteld. Enzovoort.
Maar vooral de bescheidenheid. Proust had zelf geen hoge dunk van zijn schrijven. Lees even mee, zei Bert De Brabander tot niemand in het bijzonder: 'Ik voelde mij totaal verslagen en ontnuchterd; als een vloeistof die de afmetingen van de vaas aanneemt waar men haar heeft ingegoten, trok mijn geest, nadat hij zich eerst had uitgedijd om de onmetelijke ruimte van het genie op te vullen, zich geheel en al terug binnen de nauwe grenzen van de middelmatigheid, die meneer de Norpois hem toegewezen had.'
Pas bij Proust vond Bert De Brabander het proza waarin álle boeken hadden geschreven moeten worden, ook die van Jeroen Brouwers. Meer nog, enkele bladzijden Proust lezen en het verlangen zélf iets te schrijven, ook als dat verlangen krankzinnige vormen had aangenomen, verdampte volledig en als je het toch deed en je volhardde in die poging, dan kon het resultaat, in vergelijking met wat Proust er van gebakken zou hebben, alleen maar diep teleurstellen. Maar niet alleen de eigen schrijfambities, ook het lezen van andere auteurs, niet zelden ronkende namen in de wereldliteratuur, viel allengs tegen en leidde tot een verdunning van de persoonlijke bibliotheek. Waarom? Omdat zij in hun taal op geen kilometers de fijnmazigheid van Proust's taal weten te benaderen.
Net op het moment dat hij zelf met de perikelen in de eigen tuin een goed verhaal in de pen meende te hebben, een verhaal dat zowel zijn artistieke onvruchtbaarheid als de overwinning daarop in petto had, kwam dit inzicht natuurlijk zeer ongelegen, maar anderzijds bevrijdde het hem ook van wat, onder mindere auteurs, genoegzaam genoeg de heilige plicht wordt genoemd het eigen verhaal, ook al is het nog zo mager, te boek te stellen. Bert De Brabander dacht: wat eigen verhaal? Ann-Sofie is zwanger van de vent van haar eigen broer. Straks floept er uit haar lijf een koekoeksjong. En ik heb er alleen maar naar zitten kijken. Dat kijken was al erg genoeg. Waarom zou ik het in godsnaam willen vereeuwigen?
17.
Uitgerekend Alexander, wiens zaad de buik van Ann-Sofie dik aan het maken was, was het met Bert De Brabander eens over de overwaardering die Jeroen Brouwers de laatste jaren, uitgerekend met zijn mindere werk, ten deel viel.
'Vanaf Geheime kamers, zeg maar,' zei Alexander en veegde met de rug van zijn hand een pluisje van zijn krijtgestreepte pantalon, een beweging waarmee hij het drietal door Jeroen Brouwers geschreven romans, van Datumloze dagen over Bittere bloemen tot Het hout, achteloos van de tafel veegde wegens oninteressant, oninteressant toch in vergelijking met de meesterwerken die er aan vooraf waren gegaan en waar Jeroen Brouwers zijn niet weg te bombarderen faam aan te danken had: De zondvloed, Zonsopgangen boven zee, Winterlicht, Bezonken rood.
'Daarna is Brouwers, die compromisloos heet te zijn, voor het plebs gaan schrijven, niks meer of minder, wat men ook beweert. Dat is zijn goed recht natuurlijk, Jef Geeraerts heeft na zijn racistische periode ook niets anders gedaan, maar als je blijft volhouden niet voor het plebs te schrijven, dan mag je natuurlijk niet verwachten door het plebs te worden betaald, dat is een kwestie van staathuishoudkunde, zoals Gustave Flaubert het zo geestig formuleert. En wat je vooral niet mag doen, is neerkijken op die door het letterenfonds toegestopte aalmoezen. Die zijn, laat ons wel wezen, nog altijd goed voor het jaarloon van een postbode, door jou en mij opgehoest.'
Enkele tellen lang vreesde Bert De Brabander dat dit gesprek in een rondje pissen tegen het Parthenon zou uitmonden en met een plotse kilte die hij in zijn ziel voelde stijgen, herinnerde hij zich hoe hij als jonge twintiger, bevend van ontzag, een briefje aan de toen nog in Nederland residerende meester had gericht na het lezen van diens brievenboek Kroniek van een karakter. En hoe met name dat boek hem op het idee had gebracht zelf enkele brievenboeken te publiceren, boeken waarvan de ontvangst maar minnetjes was geweest, om niet te zeggen onbestaande, maar waarin hij toch, daar was vriend en vijand het over eens, blijk had gegeven van een authentiek schrijverschap. Hij herinnerde zich levendig hoe er voor hem geen vreselijker lot denkbaar was dan door Jeroen Brouwers op de schop te worden genomen, door de Achterhoekse meester tot gehakt te worden herleid. Alsof hij zich tot de Don Corleone van de Nederlandse literatuur richtte en bij elk woord, elke komma, represailles vreesde. En, zo vroeg hij zich af, was hij nu niet aan het natrappen? Verdroeg hij de algehele lof die Brouwers ten deel viel niet omdat hij daarvan geen partje zelf had gekend en er hem bijgevolg niets dan rancune overbleef? Was hij een ondankbare hond, bezig met blaffen naar druiven die hem kennelijk te hoog hangen?
'De man kan eigenlijk geen levendige dialoog schrijven,' zei Alexander. 'Als hij zich daar aan waagt, wordt het bepaald gênant en dan zie je pas dat het de schrijver niet te doen is om een confrontatie met de werkelijkheid, waar hij ons bladzijden lang probeert van te overtuigen, maar om het celebreren van de eigen kunde, schoonschrijverij dus. Mensen praten nu eenmaal niet in boekentaal. En wat me bij het herlezen van dat vroegere werk toch ook is opgevallen, zijn de wolken parfum die hij voortdurend spuit. De man houdt er een bepaald overtrokken idee van het schrijverschap op na, negentiende-eeuws haast. Iets gelijkaardigs kun je natuurlijk ook over het werk van Gerard Reve zeggen, maar Reve zegt nergens ook maar één ernstige zin te hebben geschreven. Dat maakt Reve, met al wat je als gewone sterveling bedenkelijk kunt noemen, verteerbaar, zeer genietbaar zelfs. Bij Brouwers is dat het geval niet. Maar laat ons wel wezen, de man heeft prachtige essays geschreven en boeken als Stoffer & Blik, zijn herinneringen aan uitgeverij Manteau, of Het Tuurtouw, zijn herinneringen aan Geert van Oorschot, dat is werkelijk om duimen en vingers bij af te likken.'
18.
Uiteindelijk moet men constateren, dacht Bert De Brabander, dat niemand nog de literatuur kent waarover enkele schrijvers met vuur debatteren en waarvan ook dat debat er alleen maar lijkt te zijn om de eigen waarde veilig te stellen, of zo mogelijk te verhogen. Allemaal kruideniers! Allemaal bebrilde zoontjes van een slager! Was ik enkele kilometers meer zuidwaarts geboren, zo dagdroomde hij, dan was ik Fransman geweest. Maar, alle gekheid op een stokje, hij geloofde niet dat hij in dat geval tot de republiek der Franse letteren zou hebben behoord, daarvoor was zijn talent, in vergelijking met dat van de pleiade aan schrijvers die wel tot de Franse literatuur behoren, nu eenmaal te onbeduidend. 'Maar,' dacht hij, 'ik kan mijn eigen geschiedenis, de tien boeken die ik heb geschreven en die, ook al bestaat er daarover veel weerstand, tot de Nederlandse literatuur behoren, niet uitwissen. Ik kan niet, op een blanke lei, iets schrijven dat als het licht van een verre ster nu pas planeet aarde bereikt. Ik was er al eerder. Niet heel veel eerder, laat ons wel wezen, en weldra zal dat minieme licht er niet meer zijn en voor altijd tot het verleden behoren, ook dat staat vast, maar ik was er enkele stonden, dat nemen ze mij niet meer af. Een pirouette aan de hemel, als bij een vuurwerk, dat was ik, dat ben ik, daar heb ik mij bij neer te leggen. Wie zich later wil verdiepen in de geschiedenis van de Nederlanstalige literatuur rond de eenentwintigste eeuwwisseling, zal, desnoods in een haast niet meer te beroepen voetnoot, mijn naam en wat ik heb geschreven ontmoeten, en wie Bert De Brabander nou werkelijk was, — misschien verdient het geen antwoord?
Hoogst depressief verliet Bert De Brabander die avond het huis van Piet en Alexander.
'Gaat het, zoetje?' vroeg Ann-Sofie.
Wat zijn vrouwen, ook vrouwen die het beste met je voor hebben, ongevoelig. Dat dacht Bert De Brabander. Maar hij liet daarover niets merken en zat stom voor zich uit te kijken, verplicht als hij zich voelde tot gemoedelijkheid jegens een zwangere vrouw.
'Als je erover wil praten,' zei Ann-Sofie in de wagen, op de terugweg, terwijl ze op de radio naar een zender zocht die haar kon bevrijden van de meligheid van Milow, 'dan luister ik graag.'
Bert De Brabander knikte.
'Het gaat wel,' zei hij.
19.
Maar het ging helemaal niet. En toen hij enkele dagen later in het journaal getrakteerd werd op een verslagje van de feestavond rond de vijfenzeventigste verjaardag van de meester en zag dat ook Griet Op de Beeck, uitgerekend zij, had mogen aantreden, naast de fine fleur uit de Nederlandse literatuur, werd het hem droef te moede. 'Wat kan de meester toch bezield hebben,' vroeg hij zich af, 'om net dat mens een laudatio te laten uitspreken? Ze heeft tot hier toe niet één treffelijke zin geschreven, alleen maar veel boeken verkocht. Ze staat voor alles waarvan de nog niet gecanoniseerde Brouwers vroeger gruwde en waarover hij vele fatwa's heeft uitgevaardigd. In vergelijking met haar is de door hem met de grond gelijk gemaakte Ward Ruyslinck een literair genie! In vergelijking met haar ben zelfs ik een literair genie!'
Gesteld dat hem, Bert De Brabander, was gevraagd een feestvers te schrijven voor de jarige? Zou hij daarop zijn ingegaan? Zou hij zijn grieven en bedenkingen aan de kant hebben kunnen zetten? Zou hij uit de bron van zijn eertijdse bewondering hebben kunnen putten teneinde dat vers de luister te geven die op zo'n avond gepast is? Zou hij net zo diep hebben kunnen buigen voor Jeroen Brouwers als Jan Decleir had gedaan? Een kwartier later stond er dit op zijn blad:
30 april 1940
Jeroen Brouwers wordt geboren
30 april 1950
Jeroen Brouwers wordt 10 jaar
30 april 1960
Jeroen Brouwers wordt 20 jaar
30 april 1970
Jeroen Brouwers wordt 30 jaar
30 april 1980
Jeroen Brouwers wordt 40 jaar
30 april 1990
Jeroen Brouwers wordt 50 jaar
30 april 2000
Jeroen Brouwers wordt 60 jaar
30 april 2010
Jeroen Brouwers wordt 70 jaar
30 april 2011
Jeroen Brouwers wordt 71 jaar
30 april 2012
Jeroen Brouwers wordt 72 jaar
30 april 2013
Jeroen Brouwers wordt 73 jaar
30 april 2014
Jeroen Brouwers wordt 74 jaar
30 april 2015
Jeroen Brouwers wordt 75 jaar
Sinds hij Ann-Sofie had leren kennen, was hij er niet meer in geslaagd een gedicht te schrijven, en dit fantoomvers —zo noemde hij het voor zichzelf— was niet erg sterk, was eigenlijk flauw en zou allicht nooit een bundel halen, gesteld dat hij nog een bundel gedichten in de pen had. Hij liet het niemand lezen. Van zijn gewoonte nieuw werk meteen op Facebook te delen, zag hij dit keer af. Het zou toch alleen maar worden gezien in het licht van zijn jaloersheid en het zou hem achtervolgen als een uiting van zijn kleinste kant, zijn onvermogen de meester te geven wat de meester toekomt.
Het was de steeds ronder wordende Ann-Sofie niet ontgaan dat hij weer aan het schrijven was geslagen. Benieuwd of Bert De Brabander misschien een ontroerend liefdesvers voor haar had geschreven, grasduinde zij in zijn papieren en stootte op deze bladzijde uit De Zondvloed van Jeroen Brouwers:
Nee, dat mag zij niet vragen. Op het moment dat ze het vraagt ontstaat in mij de verschrikkelijke angst voor haar, die zal toenemen naarmate ze langer blijft. Ze zal, als ik haar vraag naar waarheid heb beantwoord, mij met grote ogen en opgetrokken wenkbrauwen aankijken, en, onbedoeld honend, onbedoeld kwetsend, datgene zeggen wat iedereen, altijd, onbedoeld honend, onbedoeld kwetsend, tegen mij zegt: Ik heb nog nooit van u gehoord. (Alsof iedereen die dit zo onnadenkend zegt de hele Nederlandse literatuur als een vanzelfsprekende geestelijke verworvenheid in zijn hersens met zich meedraagt.)
()
Nooit slaag ik erin de gestelde vraag (Wat doet u, als ik vragen mag) naar waarheid te beantwoorden, zonder dat mij het zweet naar buiten breekt en het bloed naar mijn gezicht stroomt, zonder plotselinge benauwdheid, zonder schaamte, zonder gevoel van nietswaardigheid of zelfs onbestaandheid. (Ik denk erbij aan het souterrain van het pand waar mijn uitgever is gevestigd, — dit souterrain is ingericht als voorraadmagazijn: daar bevinden zich de duizenden, duizenden onverkochte exemplaren van mijn vier boeken. Details: de reusachtige vierkante, als met een muizenvacht van stof overdekte pakken die mijn boeken bevatten, staan op de bovenste planken van de hoge voorraadrekken, vlak onder het plafond, men moet er met een ladder naar toe klimmen, wat niet zo bezwaarlijk is, want men hoeft er nóóit met een ladder naar toe te klimmen, zo incourant zijn mijn titels.)
Die avond schoof Ann-Sofie in bed naast een zich bezopen hebbende Bert De Brabander. De lakens waren klam van zijn alcoholzweet. Hij woelde. Hij had die bladzijde gelezen en bitter moeten vaststellen dat hem ook de miskenning werd ontnomen, ongeveer zoals Amerikaanse soldaten, bij de bevrijding van de Duitse vernietigingskampen, de beulen het statuut van slachtoffer zouden hebben gegeven, en de gevangenen, overtuigd van hun alle verbeelding tartende misdaden, tot de strop veroordeeld.
20.
De dag van de bevalling kwam dichterbij. Het werd morgen, het werd avond, de zoveelste dag. Bert De Brabander raakte de hoogzwangere Ann-Sofie nauwelijks nog aan. Niet dat hij haar afstotelijk was gaan vinden, integendeel, maar het ontging hem nooit dat hij, als hij haar aanraakte, tevens iets in zijn armen sloot dat niet van hem was en dat ook nooit zou worden: het koekoeksjong, de baby op bestelling van Piet en Alexander. Op YouTube zag hij een filmpje van een blondine op het strand van Copacobana die een voorbijslenterende jongeman vraagt haar rug met zonnecrème in te smeren, een verzoek waar die jongeman maar al te graag op ingaat. Dat filmpje werd in een droom een heuse langspeelfilm. Na haar rug ingesmeerd te hebben, verzoekt de jongeman de blondine op haar rug te gaan liggen, zodat hij ook de A-zijde van haar lichaam voor zonnebrand kan behoeden. De viespeuk. Groot is zijn verwarring als hij merkt dat het meisje van voor, in plaats van over een vagina, over een uit de kluiten gewassen penis beschikt, een she-male is. Rapper dan de zwaluwen op het einde van de zomer maakt hij zich uit de voeten, haar-hem allerlei verwensingen naar het hoofd slingerend. Een gelijkaardig gevoel had Bert De Brabander als hij zijn arm over de bolronde buik van Ann-Sofie legde. Alsof gevoelens van genegenheid overschilderd werden, in oogverblindende kleuren bovendien, door bedrog. En hij kon daarover met Ann-Sofie niet praten. Hij kon er niet alleen niet over praten, hij kon er ook niet over schrijven. Biologie won het van cultuur. Darwin was sterker dan Goethe. Bert De Brabander speelde met het idee Ann-Sofie te verlaten en was ervan overtuigd dat Jeroen Brouwers, in zijn plaats, niets anders zou hebben gedaan. De poel vol troebel water waarin hij was verzeild achter zich laten en er pakkende bladzijden over schrijver. Waarom niet? Maar daar was, samen met die vraag, tevens de vraag: waarom wél? Het was een kwestie van enkele weken nog. Daarna was het koekoeksjong uit haar lichaam gefloept en goed en wel bij het echtpaar geparkeerd dat het had besteld. Daarna zou alles weer worden zoals het voorheen was geweest. Geduld, alleen geduld bood uitkomst. Dus oefende Bert De Brabander in geduld, dulde hij de dikke pens van zijn vriendin en verlangde hij naar het moment waarop alles alleen nog maar een kwestie van herinnering zou zijn.
21.
Het was Piet, de broer van Ann-Sofie, die op een avond vroeg waarom hij, Bert De Brabander, zo dingde naar een plaats in de litaraire rangorde. Waarom hij, die nou net de onzinnigheid van dat wereldje aan de kaak probeerde te stellen, er ondanks alles toch deel van wou uitmaken en zichzelf mislukt voelde als hij nooit, nergens, werd genoemd. Waarom?
'Waarom?' zei Bert De Brabander en had geen idee hoe hij antwoorden moest.
'Zoet?' probeerde Alexander.
'Toch?' zei Piet.
Bert De Brabander was ondertussen aan zijn zoveelste glas toe en voelde de tegenargumentatie, die normaliter met een vingerknip afroepbaar was, als bij een aardbeving als water onder zijn voeten bewegen. Hij keek naar Piet, hij keek naar Alexander en tenslotte keek hij naar zijn vriendin Ann-Sofie en hij vroeg zich af: zijn ook dat idioten? En tevens wist hij dat, als hij die mensen idioot noemde, aan de stroom van werkelijke idioten geen einde zou komen. Zijn we alleen maar op de wereld om wraakroepende toestanden mee te maken? Bestaat er dan geen vrede die ook esthetisch kan worden bezegeld? Het waren vragen waarop hij die avond geen antwoord had. Alexander kwam naast hem zitten, schonk het glas van Bert De Brabander nog eens vol en zei: 'Ach, het is allemaal ongein, nietwaar?'
22.
Enkele weken voor de bevalling trok Ann-Sofie bij haar broer en diens echtgenoot in. Het was de wens van het homokoppel, en ook die van Ann-Sofie, om de bevalling 'thuis' te laten plaatsvinden. En na de geboorte zou ze daar enkele maanden blijven wonen, de baby zodoende de maximale kans gevend zich meteen in deze niet voor de hand liggende gezinssituatie geborgen te voelen. Alexander gaf Bert De Brabander 'Het trieste der tropen' van Claude Lévi-Strauss ter lezing mee, met daarin vele voorbeelden van hoe etnisch onbezoedelde stammen het idee van een Westers kerngezin nooit hadden gekend en waarin het hele dorp, of beter de hele stam, eigenlijk ouder was. Dat had nogal wat voordelen. Vadermoord, oedipuscomplexen, verlatingsangst en dies meer, het bestond toen allemaal nog niet. Freud was honderdduizenden jaren werkeloos geweest, bij wijze van spreken.
'Zie je,' zei Alexander, 'eigenlijk is wat wij doen zo gek nog niet. De mensheid heeft honderdduizenden jaren de oermoeder als hoogste goed gekend. Goden moeten natuurlijk ook geboren worden en niets wordt uit een man geboren. Het patriarchaat, waarvan wij in dit tijdsgewricht de laatste stuiptrekkingen meemaken, is er alles bij elkaar nog maar zeer recentelijk en als de geschiedenis ons iets leert, is het wel de ondeugdelijkheid van dat patriarchaat.'
En daar gaan jullie met z'n drietjes iets aan doen, dacht Bert De Brabander.
Hij was natuurlijk altijd welkom, dag en nacht. Maar Bert De Brabander zag zijn vriendin in die dagen maar heel zelden. Niet alleen was het jong in haar buik niet van hem, ook de liefde die ze ooit hadden gedeeld, leek tot een ander segment van hun leven te behoren, een leven met een ander taalregister dat thans geen woorden meer bood waarmee ze met elkaar hadden kunnen communiceren.
23.
Het was weer eens zo'n avond waarop Bert De Brabander zich in zijn eentje thuis had 'ingedronken' en opgezweept door de alcohol de stad in ging, op zoek naar mensen waarmee hij over de positieve discriminatie van vrouwen in de literatuur van gedachten kon wisselen. Het motregende. De stad bood een trieste aanblik. Er zaten gaten in zijn trui. Hij had het gevoel uit zijn bek te stinken en helemaal niet meer te behoren tot het frisse, werkende, ambitieuze deel van de bevolking. In de eerste kroeg die hij aandeed, vond hij alleen maar mensen die amicaal met elkaar omgingen. Hij probeerde zich, dankzij een rondje, in zo'n groepje binnen te werken en beaamde alles wat er werd gezegd, hoe stom dat ook mocht zijn, met voorbeelden uit zijn eigen vermeende leven. Het ontging hem nooit dat hij niet helemaal werd aanvaard, maar dat spoorde hem net aan nog hoger in te zetten, nog beter zijn best te doen het omgekeerde te zeggen van wat hij werkelijk dacht.
'Een boek dat me onlangs van mijn sokken blies,' zei hij en laste een dramatisch geladen stilte in waarvan hij gebruik maakte om iedereen uit dat groepje tooghangers persoonlijk in de ogen te kijken, 'was de tweede roman van Griet op De Beeck, Kom hier dat ik je kus.'
Dieper kon je volgens Bert De Brabander niet zakken, maar wat hij zonet had gezegd mocht op veel bijval rekenen. Iedereen kende het werk, de schrijfster.
'O, ik heb zitten janken bij dat boek,' zei iemand.
'Eindelijk eens een boek waar doorheen je je niet moet ploegen,' zei iemand anders.
Bijval dus, maar dan weer niet zoveel bijval dat hij, toen dat groepje de kroeg verliet en in een ander etablissement de avond verder zou zetten, uitgenodigd werd hen te vergezellen.
Na in zijn eentje nog een glas gedronken te hebben, verliet hij de kroeg. Een tweede kroeg gaf helemaal niet de kans zich in een groepje binnen te werken, dus zoop hij in zijn eentje door, genietend van het troebel worden van zijn gedachten. Laten we Bert De Brabander hier verlaten. Laten we met hem niet meegaan naar een derde kroeg waarin hij om whisky vroeg en de oproep miste waarin Alexander hem over de geboorte van het koekoeksjong kond had willen doen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten